جاده ابریشم یا راه ابریشم بزرگ‌ترین و معروف‌ترین جاده تجاری در جهان است که از قدمت تاریخی بسیاری برخوردار است. البته جاده ابریشم ایران و چین از گذشته‌های دور هم برای مقاصد تجاری استفاده میشد و پل ارتباطی بین چین و ایران بوده است. این جاده نقش اساسی در تجارت و مبادلات فرهنگی این دو کشور داشته است. هم‌چنین جهانگردان معروف و مسافران از این جاده برای سفرهای خود استفاده می‌کردند. این جاده به مدت 1700 سال تا قرن 15 میلادی بزرگ‌ترین جاده و راه بازرگانی در جهان بوده که شرق، غرب و جنوب آسیا را به کشورهای شمال قاره آفریقا و شرق اروپا متصل میکرد.
به دلیل قدمت و تاریخی که این جاده به دوش می‌کشد؛ تصمیم گرفتیم این مطلب را به آن اختصاص دهیم.
مسیر جاده ابریشم یا راه ابریشم
جاده ابریشم مانند شبکه بهم پیوسته‌ای بوده که هر حلقه آن توسط کشورهای مختلف ساخته میشد. از جمله این کشورها می‌توان به چین، هندوستان، قرقیزستان، قزاقستان، تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان، ایران، آذربایجان، گرجستان، ارمنستان اشاره کرد. در واقع اگر بخواهیم به طور دقیق تر بگوییم، جاده ابریشم از 40 کشور موجود در جهان عبور کرده و چند قاره را به هم متصل میکرد.
جاده ابریشم از شهرستان دون هوانگ چین شروع میشد و به سمت ایالت گانسو ادامه داشت. از ترکستان شرقی کنونی و آسیای مرکزی گذشته و از راه بیش بالیغ و شهر آلمالیغ و اترار یا فاراب امروزی به سمرقند و بخارا می‌رسید. پس از آن مسیر اصلی جاده ابریشم از مسیر ولایت جوین نیشابور، مرو، طوس (توس)، سرخس، نیشابور، گرگان، بام و صفی آباد خراسان به ری (استان تهران) آمد. از ری به قزوین، زنجان و شمال استان همدان می‌رسید.
سپس از سمت شهرستان کبودرآهنگ به سمت سمت شمال این شهر، نزدیک کوه قولی یابا، اردبیل، تبریز و ایروان (پایتخت ارمنستان) می‌رفت. از ایروان به ارزروم و ترابزون (شهرهای ترکیه) منتهی میشد. قسمت فرعی این راه از سمرقند به خوارزم می‌رسید. از خوارزم به سرای (پایتخت اردوی زرین مغول)، هشترخان (شهر و بندری در جنوب شرق روسیه اروپایی) و از آن جا به کناره رودخانه دن و بندرهای شمال دریای سیاه ختم میشد.
چرا این جاده به جاده ابریشم معروف شد؟
شاید برای شما هم این سوال پیش آمده باشد که چرا جاده ابریشم را به این اسم نامگذاری کردند؟ راه ابریشم چین در سال 1877 توسط دانشمند و جغرافیدان آلمانی به نام فردیناند فون ریشتهوفنبه به جاده ابریشم نامگذاری شد. به دلیل اینکه چین بزرگ‌ترین صادرکننده ابریشم به سراسر کشورهای جهان بود و صادرات ابریشم نیز غالبا از طریق همین راه تجاری بزرگ انجام می‌گردید. بیشترین کالایی که از چین وارد ایران میشد ابریشم بود. ایرانیان ابریشم خام را وارد و کالاهای دیگری از آن تولید می‌کردند و به قیمت گزاف به کشورهای دیگر صادر می‌گردید.
نقشه جاده ابریشم قدیم را نیز در اینجا برای شما آورده‌ایم. جاده ابریشم قدیم در ایران شامل بخش شمالی ایران از جمله شهرهای مرو, سرخس, نیشابور, گرگان, بم ,صفی آباد, ری, قزوین, زنجان و شمال همدان بوده است.
اهمیت جاده ابریشم برای ایران
جاده ابریشم ایران و چین در طول تاریخ همیشه اهمیت بسیاری از نظر تجاری و فرهنگی برای ایران داشته است. راه ابریشم چین از زمان ساسانیان نقش بسیار زیادی در زمینه تجارت ابریشم داشت. ابریشم در آن دوران به اندازه طلا برای همه‌ی کشورهای جهان ارزش داشت و اهمیت جاده ابریشم در ایران به این دلیل بود که واسطه‌ای بین چین و بسیاری کشورها برای تجارت بود. یعنی ابریشم برای صادر شدن به کشورهای دیگر باید از مسیر جاده ابریشم در ایران عبور میکرد.
البته جاده ابریشم چین ایران در زمینه ی تبادلات فرهنگ، مذهب، علم و اختراعات نیز نقش بسیار پررنگی داشت. مثلا بسیاری از ادیان مانند مسیحیت، بودایی و ادیان هندوها از طریق همین جاده به کشور ایران و نیز کشورهای دیگر وارد شد.
قابل ذکر است جاده ابریشم تاثیرات منفی نیز بر ایران داشته است. از جمله رواج جادوگری و خرافات که از برخی از آن ها هنوز هم در کشور رایج است. حتی انتقال بسیاری از بیماری‌های کشنده مانند وبا، طاعون و… از طریق همین جاده انجام شد.
دلیل تخریب راه ابریشم
شاید برای شما هم سوال باشد که چرا جاده ابریشم ایران و چین کم اهمیت و تخریب شد؟ عوامل زیادی در بی‌اهمیت شدن جاده ابريشم ايران و چين نقش داشتند از جمله:
- پیشرفت و اختراع سیستم‌های حمل و نقل جدید از جمله قطار و هواپیما
- محصولات و فناوری‌هایی که از طریق این جاده صادر میشد؛ کم کم توسط کشورهای دیگر تولید شد و دیگر نیازی به تجارت آن‌ها نبود.
نقشه راه ابریشم جدید
چین برای افزایش تجارت و تبدیل شدن به قطب اقتصادی جهان تصمیم گرفت جاده ابریشم را رونق دهد. این طرح به طرح احیای جاده ابریشم معروف است و در سال 2013 مطرح شد. جاده ابریشم چین جدید شامل دو قسمت جاده ابریشم دریایی و جاده ابریشم جدید است. مسیر جاده ابریشم جدید می‌تواند حدود 60 درصد جمعیت جهان را به هم متصل کند.
سخن آخر
امیدوارم این مطلب برای شما مفید بوده باشه. باید بگوییم که جاده ابریشم از تاریخچه بسیار پر فراز و نشیبی برخوردار است. حتی بسیاری از حقایق آن در منابع و کتب فارسی نیز نیامده است